مراقبت‌های بعد از عمل بخش مهمی از روند بهبودی بیمار هستند. رعایت دقیق توصیه‌ها و دستورالعمل‌های پزشک می‌تواند فرآیند بهبود را سریع‌تر کند، جلوگیری از عفونت و کاهش خطر بروز عوارض کمک کند. هر جراحی ممکن است نیاز به مراقبت‌های خاص خود داشته باشد، اما در کل، پیروی از نکات ساده مانند مدیریت درد، مراقبت از زخم‌ها، اجتناب از فعالیت‌های سنگین و رعایت بهداشت می‌تواند نتیجه بهتری داشته باشد. در ادامه، به نکات مهم برای مراقبت‌های بعد از عمل می‌پردازیم تا بیمار بتواند سریع‌تر و با عوارض کمتری به بهبودی کامل دست یابد.
زمان وزن گذاری بعد از عمل جراحی
زمان وزن گذاری بعد از عمل بستگی به نوع جراحی و دستورالعمل‌های خاص پزشک دارد. برای بسیاری از جراحی‌ها، پزشک توصیه می‌کند که بیمار از انجام فعالیت‌های سنگین و وزن گذاری زیاد در هفته‌های اولیه پس از عمل خودداری کند تا بهبودی بهتر و سریع‌تری داشته باشد.
وزن گذاری 6 حالت دارد:
wheelchair band: تا زمانی که پزشک مشخص می کند بیمار باید با ویلچر جابجا شود و اجازه ایستادن روی اندام حتی با کمک عصا یا واکر ندارد. معمولا زمانی است که هر دو پاها شکستگی دارد یا علاوه بر پا مشکلی در اندام دست دارد که توانایی گرفتن عصا یا واکر را ندارد.همچنین ممکن است شکستگی لگنی خاصی دارد که نمی تواند روی پا بایستد.
non weight bearing: در این حالت بیمار با عصا زیر بغل یا واکر می تواند بایستد و راه برود به شرطی که به هیچ عنوان پای عمل شده و آسیب دیده را روی زمین قرار ندهد. و آن را از زمین فاصله داده و روی هوا نگه دارد. به طوری که با توان دست های خود با اتکا به عصای زیر بغل یا واکر راه برود.
Touch-Down Weight-Bearing: مانند حالت قبلی با دو عصای زیر بغل یا واکر با این تفاوت که بیمار فقط برای حفظ تعادل هنگام راه رفتن و یا ایستادن می تواند نوک پا (یا نرمی کف پا) را لحظاتی کوتاه بر روی زمین بگذارد ولی نه برای تحمل وزن بدن.
Partial Weight-Bearing: در این حالت، فرد می تواند مانند حالت قبل با کمک دو عصای زیر بغل یا واکر بایستد و. راه رود، اما در این مرحله پزشک به بیمار اجازه درصدی از وزن گذاری هنگام راه رفتن می دهد. به طور مثال پزشک به بیمار می‌گوید میتوانی معادل 30 درصد یا 50 درصد از وزن خود را روی زمین بگذاری. این اعداد و ارقام برای بیمار به راحتی قابل تشخیص نیستند. می توان برای بیمار مثال زد به این صورت که طوری وزن بگذارد که یک گوجه فرنگی زیر پا له نشود تقریبا 15 درصد و در مرحله بعدی گوجه فرنگی له شود ولی پرتقال زیر پا له نشود حدود 50 درصد.
Weight-Bearing as Tolerated: این حالت نیز مانند حالت قبل است به طوری که دیگه درصد مشخص نمی‌کنیم و می‌گوییم تا هر میزان که بیمار احساس می کند و توانایی گذاشتن پای آسیب دیده را دارد وزن روی زمین بگذارد. در این مرحله در صورت همکاری بیمار می‌توانیم بیمار را تک عصا کنیم به طوری که بیمار عصا را در دستی بگیرد که آسیب ندیده است.
Full Weight-Bearing: در این مرحله بیمار می تواند بدون کمک گرفتن از عصا یا هر وسیله دیگری وزن گذاری داشته باشد.
نحوه استفاده درست از عصا بعد از جراحی
منظور از عصا برای ما crutch است و نه انواع cane ، ارتفاع عصای مناسب باید مطابق ابعاد بدن بیمار تنظیم شود. به این صورت که :
- قسمت تکیه گاه آن 5 سانتی متر یا 3 انگشت از زیر بغل بیمار فاصله داشه باشد
- وقتی بیمار دستی وسط آن را می گیرد آرنج کمی خم شود
- وزن فقط از طریق دستان شما تحمل شود و نه زیر بغل بیمار
- در پایین فاصله بین دو پایه عصا از عرض شانه بیمار بیشتر باشد یا به عبارتی از نوک پای بیمار 15 تا 20 سانتی متر فاصله داشته باشد
- دو عصا را در یک سطح و موازی هم زمین گذاشته شود
- در حالت Non WB هر دو عصا با هم جلو برده می شود و سپس پای سالم با تحمل فشار روی دست‌ها از زمین بلند شده و به اندازه فاصله طی شده جلو برده شده و بین دو عصا قرار می گیرد.
- در حالت TDWB یا PWB دو عصا به اندازه لازم جلو برده شده سپس پای عمل شده تا همان اندازه جلو برده شده و تا حد مجاز روی آن وزن گذاشته می شود. در نهایت به کمک عصا و فشار روی دست‌ها و مقدار مجاز فشار روی پای آسیب دیده پای سالم جلو برده می‌شود.
- در حالت تک عصا، عصا را سمت اندامی که سالم است می‌گیریم و فاصله کناری آن با پاها بیشتر از 10 سانتی‌متر نباید باشد. سپس هنگامی که می‌خواهیم پای آسیب دیده را برای وزن گذاری جلو ببریم همزمان عصا را جلو برده و با هم زمین می گذاریم و با تحمل فشار روی دست سالم و پای جراحی شده پای سالم را جلو می‌بریم.
- برای بالا رفتن از پله‌ها درحالی که با دو عصا تعادل خود را کنار پای آسیب دیده حفظ کرده‌ایم پای سالم را روی پله بالایی گذاشته و بالا می رویم.
- برای پایین آمدن از پله‌ها در حالی که با پای سالم تعادل بدن روی پله حفظ کرده‌ایم دو عصا و پای جراحی شده را با هم روی پله پایینی گذاشته و با تحمل وزن روی عصا، به پایین می‌رویم.
نحوه پانسمان کردن محل جراحی در منزل
یکی دیگر از مراقبت‌های بعد از عمل نحوه پانسمان است که بسیار حائز اهمیت است، زیرا در صورت انجام نادرست، می‌تواند منجر به عفونت و تشدید وضعیت زخم شود. در ادامه، مراحل صحیح پانسمان زخم را توضیح می‌دهیم.
بعد از دو الی سه روز به آرامی پانسمان خود را بردارید. تورم و خونریزی از بین بخیه‌ها طبیعی است و نگران نشوید. دستان خود را بشویید و با دستکش استریل یک عدد گاز استریل را با سرم آغشته کرده و به آرامی روی طول بخیه بکشید تا ترشحات و لخته‌های خون جدا شوند و ظاهر زخم تمیز شوند. سپس با دو عدد گاز استریل خشک به صورت فشاری، گذاشتن و برداشتن روی زخم را خشک کنید و سعی کنید گاز استریل را روی زخم نکشید. سپس حداقل با گذاشتن 5 لایه گاز استریل روی زخم را بپوشانید و پانسمان کنید. به طوری که هیچ قسمتی از زخم بدون وجود گاز استریل روی آن، تماس مستقیم با چسب یا باند کشی یا پنبه نداشته باشد.
می توان زخم‌هایی که متورم هستند یا تاول‌های ریز اطراف بخیه دارند یا ترشح نسبتا زیادی دارند تا 48-72 ساعت اولیه، لایه اول گاز روی زخم بتادین باشد و لایه‌های بعدی گاز خشک باشد.بعد از 3 روز دیگر بتادین توصیه نمی‌شود، به این دلیل که بهبود زخم را به تاخیر می اندازد.
در قسمت‌هایی از پوست که سیاه شدگی، ساییدگی پوست و خراش وجود دارد و زخم عمیق نیست می‌توان تا 2 تا 3 روز اول، از پانسمان با گاز وازلینه استفاده کرد و بعد از 3 روز نیاز نیست.
خشکی پوست اطراف زخم باعث خارش و اذیت بیمار می شود و می‌توان با روغن‌های معمولی یا پماد ویتامین A-D پوست اطراف زخم را چرب کرد.
به هیچ وجه بدون تجویز و توصیه پزشک از پماد مالیدنی، محصولات گیاهی ترکیبی و … روی زخم استفاده نکنید و فقط از شستشو با سرم استریل و گاز خشک برای پانسمان استفاده کنید.
از مراجعه به افراد غیر متخصص و درمان‌های مخاطره آمیز مانند زالو درمانی، حجامت و فصد خون و … خودداری کنید.
از دست کاری کردن زخم و کندن لایه‌های کراسته شده و پوست به ظاهر سیاه و مرده روی زخم پرهیز کنید.
در صورت تورم پیشرونده و ترشحات بد بو، قرمزی و درد بیش از حد به پزشک خود مراجعه کنید.
نحوه مراقبت از زخم جراحی
مراقبت صحیح از زخم جراحی برای جلوگیری از عفونت و تسریع روند بهبودی بسیار مهم است. در ادامه به نکات اصلی مراقبت از زخم جراحی اشاره می‌کنیم:
شستشوی دست‌ها: قبل از هرگونه تماس با زخم، دست‌های خود را به دقت بشویید تا از انتقال باکتری‌ها به زخم جلوگیری کنید.
پاکسازی زخم: زخم را با محلول ضدعفونی‌کننده مناسب (مانند بتادین) و گاز استریل تمیز کنید. مراقب باشید که زخم را به صورت مستقیم و از مرکز به بیرون تمیز کنید تا آلودگی‌ها وارد زخم نشوند.
پانسمان: بعد از پاکسازی، باید زخم را با پانسمان استریل پوشانده و به دقت چسب بزنید تا پانسمان محکم و در جای خود قرار گیرد. پانسمان باید به طور منظم تعویض شود، معمولاً هر ۲۴ تا ۴۸ ساعت یک‌بار یا طبق دستورات پزشک.
مراقبت از بخیه‌ها: بخیه‌ها نباید خیس شوند، بنابراین از تماس زخم با آب در مراحل اولیه خودداری کنید. در صورتی که بخیه‌ها نیاز به برداشتن داشته باشند، پزشک این کار را انجام خواهد داد.
پرهیز از فشار آوردن به زخم: از وارد کردن فشار زیاد به ناحیه زخم خودداری کنید، به ویژه در مراحل ابتدایی بهبودی، تا از باز شدن زخم جلوگیری شود.
نظارت بر علائم عفونت: اگر متوجه قرمزی، ورم، درد شدید یا ترشح غیرعادی از زخم شدید، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید تا از وقوع عفونت جلوگیری شود.
پرهیز از استفاده از مواد شیمیایی: از مالیدن الکل، پراکسید هیدروژن یا سایر مواد شیمیایی بر روی زخم خودداری کنید، زیرا این مواد می‌توانند روند بهبودی را کند کنند.
با رعایت مراقبت‌های بعد از عمل و پیروی از دستورات پزشک، بهبودی زخم جراحی سریع‌تر و موثرتر خواهد بود.
زمان حرکت دادن اندام ها بعد از جراحی
زمان حرکت دادن اندام‌ها بعد از جراحی به نوع عمل جراحی و وضعیت بیمار بستگی دارد. در بیشتر موارد، پزشک پس از ارزیابی وضعیت زخم و روند بهبودی، زمان شروع حرکت دادن اندام‌ها را تعیین می‌کند. اما در بسیاری از جراحی‌ها، حرکت دادن اندام‌ها به تدریج و در مراحل خاص انجام می‌شود:
جراحی‌های کوچک: در برخی جراحی‌ها، مانند جراحی‌های کم‌تهاجمی، پزشک توصیه می‌کند که بیمار بتواند اندام‌ها را در روزهای اول بعد از عمل به آرامی حرکت دهد، البته بدون فشار اضافی.
جراحی‌های بزرگ‌تر (مانند جراحی‌های ستون فقرات، مفاصل یا ارتوپدی): در این نوع جراحی‌ها، حرکت دادن اندام‌ها به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از عمل محدود می‌شود و ممکن است نیاز به فیزیوتراپی برای شروع حرکت باشد. پزشک توصیه می‌کند که بیمار حرکت‌های ساده و سبک را آغاز کند تا از ایجاد لخته‌های خون و سایر مشکلات جلوگیری شود.
رعایت تدریجی: در بیشتر موارد، پزشک اجازه می‌دهد که حرکت‌های سبک (مانند حرکات مفصل یا کشش‌های ملایم) از روزهای اولیه بعد از جراحی شروع شود، اما این حرکت‌ها باید به تدریج و تحت نظارت متخصص انجام گیرد.
مراقبت از زخم: در هر مرحله، باید از فشار آوردن به زخم جلوگیری شود تا بهبودی بدون مشکل پیش برود. انجام حرکت‌های سنگین و فعالیت‌های فیزیکی شدید تا حداقل چند هفته پس از جراحی ممنوع است.
در نهایت، بهترین کار این است که دستورالعمل‌های پزشک معالج خود را به دقت دنبال کنید، زیرا هر نوع جراحی نیاز به مراقبت‌های خاص خود دارد.
علائم خطر که باید سریعا به دکتر مراجعه کنید
در دوران بهبودی پس از جراحی یا درمان، توجه به علائم خطر بسیار مهم است. در صورت مشاهده هر کدام از این علائم، باید فورا به پزشک مراجعه کنید:
تب بالا یا علائم عفونت: اگر تب بیش از ۳۸ درجه سانتی‌گراد باشد یا احساس سردی و لرز داشته باشید، این ممکن است نشانه عفونت باشد.
خونریزی شدید یا ترشح غیرطبیعی از زخم: خونریزی که کنترل نشود یا ترشحات زخم غیرعادی (مثل ترشحات سبز یا بدبو) می‌تواند نشانه عفونت یا مشکلات دیگر باشد.
ورم شدید یا تغییر رنگ در ناحیه زخم: افزایش ناگهانی ورم یا تغییر رنگ زخم به قرمز تیره یا بنفش ممکن است به معنی عفونت یا مشکلات گردش خون باشد.
درد شدید و غیرقابل تحمل: درد که از حد طبیعی فراتر رفته و با مسکن‌ها تسکین پیدا نمی‌کند، می‌تواند نشانه مشکلاتی نظیر عفونت یا خونریزی داخلی باشد.
مشکل در تنفس یا تنگی نفس: اگر به طور ناگهانی مشکل در تنفس پیدا کنید یا احساس تنگی نفس داشته باشید، این می‌تواند نشان دهنده مشکلات جدی مانند آمبولی ریه باشد.
حالت تهوع، استفراغ یا سرگیجه شدید: این علائم ممکن است به دلیل عوارض پس از جراحی یا عفونت باشد.
حساسیت یا درد در محل بخیه‌ها یا گیره‌ها: اگر بخیه‌ها یا گیره‌ها حساسیت، درد شدید یا علامت‌های عفونت مانند قرمزی یا گرمی در ناحیه داشته باشند، باید به پزشک مراجعه کنید.
مشکلات حرکتی یا بی‌حسی در اندام‌ها: اگر احساس بی‌حسی، ضعف یا فلج در اندام‌ها داشته باشید، ممکن است نشانه‌ای از آسیب عصبی یا خونرسانی ضعیف باشد.
تغییرات غیرمعمول در رنگ ادرار یا مدفوع: تغییر در رنگ ادرار (مثل قرمز یا تیره) یا مدفوع (مثل رنگ سیاه یا قیری) می‌تواند نشان دهنده خونریزی داخلی باشد.
در صورت بروز هر کدام از این علائم، بهتر است سریعا با پزشک خود تماس بگیرید تا از مشکلات جدی جلوگیری شود.
سخن پایانی
در نهایت، مراقبت‌های بعد از عمل و پیگیری دستورالعمل‌های پزشک برای تضمین روند بهبودی سریع و جلوگیری از بروز عوارض ضروری است. هرگونه علامت غیرطبیعی باید به آن کرد و در صورت لزوم، با پزشک تماس گرفته شود. با رعایت نکات بهداشتی، استراحت کافی و پرهیز از فعالیت‌های سنگین، می‌توانید به بهبودی سریع و کامل خود کمک کنید. به یاد داشته باشید که هر مرحله از بهبودی نیازمند دقت و مراقبت است تا نتیجه مطلوب حاصل شود. دکتر احمد همت یار با تخصص و تجربه خود، شما را در این مسیر همراهی خواهد کرد تا به بهترین نتیجه دست یابید.