شکستگی مچ پا یکی از آسیب‌هایی است که می‌تواند تحرک فرد را برای مدتی محدود کند. این اتفاق در اثر زمین خوردن، چرخش ناگهانی پا یا ضربه شدید رخ می‌دهد و بسته به محل و شدت آسیب، روش‌های درمانی متفاوتی برای آن در نظر گرفته می‌شود. برخی از این شکستگی‌ها با گچ‌گیری و بی‌حرکت کردن استخوان درمان می‌شوند، در حالی که موارد پیچیده‌تر ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند. شناخت علائم، اقدام سریع و به موقع برای درمان و رعایت مراقبت‌های لازم می‌تواند در جلوگیری از عوارض بعدی و بازگشت کامل به شرایط عادی بسیار موثر باشد.
آناتومی مچ پا
استخوان‌های درشت‌نی و نازک‌نی در کنار هم ساختاری فرورفته را در بالای مفصل ایجاد می‌کنند که استخوان تالوس (قاپ) در آن جای می‌گیرد. این دو استخوان، سه بخش اصلی را در قسمت بالایی مچ پا شکل می‌دهند:
- قوزک داخلی (Medial malleolus) که درواقع بخش انتهایی درشت‌نی است و در قسمت داخلی مچ پا قرار دارد. هنگام نزدیک کردن پاها به هم، این قسمت‌ها با یکدیگر تماس پیدا می‌کنند.
- قوزک خارجی (Lateral malleolus) که بخش انتهایی نازک‌نی بوده و در سمت بیرونی مچ پا دیده می‌شود.
- قوزک پشتی (Posterior malleolus) که پایین‌ترین بخش درشت‌نی در پشت مچ پا قرار دارد.
علاوه بر مفصل مچ پا، در بسیاری از موارد، مفصل دیگری نیز تحت تاثیر شکستگی استخوان قرار می‌گیرد که به آن سندسموز (Syndesmosis) گفته می‌شود. این ناحیه، محل اتصال انتهایی درشت‌نی و نازک‌نی است و این دو استخوان به کمک لیگامانی قوی به هم متصل شده‌اند.
انواع شکستگی مچ پا
درمان شکستگی مچ پا به محل آسیب، میزان جابجایی استخوان‌ها، تعداد قطعات شکسته شده و شرایط کلی بیمار بستگی دارد. در ادامه، به بررسی انواع شکستگی‌های مچ و روش‌های درمانی آن‌ها پرداخته شده است.
شکستگی قوزک خارجی
در صورتی که استخوان نازک‌نی در ناحیه قوزک خارجی دچار شکستگی شود اما جابجایی نداشته باشد و ساختار مچ پا همچنان پایدار بماند، پزشک برای بررسی دقیق از رادیوگرافی استرسی استفاده می‌کند. در چنین شرایطی، گچ‌گیری یا آتل بندی به مدت حدود 6 هفته انجام می‌شود و بیمار باید از فشار آوردن روی پا خودداری کند. طی این مدت، پزشک با تصویر برداری‌های متوالی وضعیت مچ را تحت نظر می‌گیرد تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود. اما در صورتی که استخوان‌های شکسته شده جابجا شده باشند یا مچ دچار ناپایداری باشد، جراحی ضروری خواهد بود که در آن از پیچ یا پین برای تثبیت استخوان‌ها استفاده می‌شود.
شکستگی قوزک داخلی
اگر شکستگی در ناحیه قوزک داخلی مچ رخ دهد و جابجایی وجود نداشته باشد یا قطعات شکسته شده کوچک باشند، نیاز به جراحی نخواهد بود. پزشک برای بررسی وضعیت مچ، تصویربرداری استرسی انجام می‌دهد و در صورت عدم مشکل خاص، مچ پا حدود شش هفته در آتل یا گچ قرار می‌گیرد. بیمار در این مدت باید از تحمل وزن روی پا خودداری کند و پزشک نیز با تصویربرداری‌های دوره‌ای، وضعیت بهبود را تحت نظر خواهد داشت. در صورت ناپایداری یا جابجایی قطعات استخوانی، جراحی توصیه می‌شود.
شکستگی قوزک پشتی
استخوان قوزک پشتی یا خلفی در بخش پایینی درشت‌نی قرار دارد و در تشکیل سطح پشتی مفصل مچ پا نقش دارد. این نوع شکستگی به تنهایی چندان شایع نیست و همراه با شکستگی‌های قوزک داخلی یا خارجی رخ می‌دهد. اگر قطعه شکسته شده از استخوان قوزک پشتی بزرگ باشد و بیش از ۲۵ درصد مفصل مچ را در بر بگیرد، احتمال ناپایداری مچ افزایش می‌یابد و جراحی ضروری خواهد بود. در این حالت، روش جراحی مشابه جراحی شکستگی قوزک داخلی خواهد بود.
شکستگی دو قوزکی
در این نوع شکستگی، هر دو قوزک داخلی و خارجی دچار آسیب می‌شوند که همراه با دررفتگی مچ پا است. این نوع شکستگی در دسته ناپایدارترین شکستگی‌های مچ قرار دارد و در تمامی موارد، جراحی برای تثبیت استخوان‌ها ضروری است. در این روش، از پیچ و رولپلاک‌های مخصوص برای ثابت نگه داشتن استخوان‌های جابجا شده استفاده می‌شود.
شکستگی سه قوزکی
در این نوع آسیب، هر سه قوزک مچ پا (داخلی، خارجی و پشتی) دچار شکستگی می‌شوند که باعث جابجایی شدید استخوان‌ها و دررفتگی کامل مچ می‌شود. به دلیل شدت بالای این نوع شکستگی، تنها راه درمان جراحی ارتوپدی تخصصی است. در این جراحی، استخوان‌های شکسته شده با استفاده از پیچ، پین یا سایر ابزارهای تثبیت کننده در جای خود قرار داده می‌شوند تا مچ پا به شرایط طبیعی بازگردد.
علت شکستگی مچ پا
شکستگی مچ پا در هر سنی ممکن است رخ دهد و عوامل مختلفی در بروز آن نقش دارند. آگاهی از این عوامل می‌تواند احتمال وقوع چنین آسیبی را کاهش دهد.
ضربات ناگهانی و سقوط از ارتفاع
برخورد شدید یا افتادن از ارتفاع، مانند زمین خوردن در هنگام ورزش یا سقوط از پله، از دلایل متداول این نوع شکستگی است. وارد شدن فشار زیاد به استخوان‌های مچ در این شرایط می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی شود.
پیچ‌خوردگی شدید پا
حرکت ناگهانی و خارج شدن پا از حالت طبیعی، مخصوصا هنگام دویدن یا تغییر جهت سریع، ممکن است باعث شکستگی شود. این وضعیت بیشتر در ورزشکاران یا افرادی که تحرک بالایی دارند مشاهده می‌شود.
ضعف استخوانی
کاهش تراکم استخوان‌ها، که ممکن است به دلیل افزایش سن، تغذیه نامناسب یا بیماری‌های خاص ایجاد شود، احتمال شکستگی مچ پا را بیشتر می‌کند. افراد مسن و کسانی که استخوان‌های ضعیفی دارند، در برابر این نوع آسیب آسیب‌پذیرتر هستند.
بیشتر بخوانید: بهترین دارو برای جوش خوردن استخوان‌ها
علائم شکستگی مچ پا
علائم شکستگی مچ پا می‌تواند بسته به نوع و شدت آسیب متفاوت باشد، اما برخی از علائم رایج شامل موارد زیر است:
درد شدید و ناگهانی
یکی از اولین نشانه‌های شکستگی مچ پا، درد شدید و فوری در محل آسیب است. این درد ممکن است بلافاصله پس از ضربه یا زمین خوردن ایجاد شود و با کوچک‌ترین حرکت تشدید گردد. در برخی موارد، حتی لمس ناحیه آسیب دیده نیز باعث افزایش درد می‌شود.
تورم و کبودی
پس از شکستگی، ناحیه مچ پا متورم شده و ممکن است کبودی ظاهر شود. میزان تورم در ساعات اولیه افزایش پیدا می‌کند و ممکن است باعث احساس سنگینی و فشار در محل شکستگی شود. کبودی نیز در نتیجه خونریزی داخلی رخ داده و می‌تواند از ناحیه مچ به قسمت‌های دیگر پا گسترش یابد.
مشکل در راه رفتن و تحمل وزن
افرادی که دچار شکستگی مچ پا شده‌اند، قادر به راه رفتن نیستند یا هنگام ایستادن روی پای آسیب دیده با درد و ضعف شدید مواجه می‌شوند. در مواردی که شکستگی شدیدتر باشد، حتی گذاشتن کوچک‌ترین وزن روی پا غیرممکن خواهد بود.
تغییر شکل مچ پا
در برخی موارد، شکستگی باعث جابه‌جایی استخوان شده و شکل ظاهری مچ پا تغییر می‌کند. این تغییر شکل ممکن است به‌صورت بیرون‌زدگی استخوان یا زاویه غیرطبیعی در مچ مشاهده شود. در چنین شرایطی، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
شنیدن صدای غیرطبیعی هنگام آسیب
برخی افراد در لحظه آسیب، صدایی شبیه “تق” یا “ترکیدن” را احساس می‌کنند. این صدا ممکن است نشان دهنده شکسته شدن استخوان یا آسیب به بافت‌های اطراف باشد. اگر چنین حالتی رخ دهد، باید از هرگونه حرکت اضافی خودداری کرده و سریعا به مراکز درمانی مراجعه کرد.
تشخیص شکستگی مچ پا
بررسی دقیق مچ پا بعد از آسیب برای اطمینان از نوع و شدت آسیب ضروری است. در برخی موارد، شکستگی‌های خفیف علائمی مشابه پیچ خوردگی دارند و ممکن است بدون بررسی دقیق، نادیده گرفته شوند. تشخیص صحیح به پزشک این امکان را می‌دهد که بهترین روش درمانی را انتخاب کند.
پزشک ابتدا وضعیت مچ پا را از نظر میزان درد، ورم و تغییرات ظاهری بررسی می‌کند. این معاینه اولیه می‌تواند اطلاعاتی درباره محل و شدت آسیب ارائه دهد. در صورت مشکوک بودن به شکستگی، تصویربرداری انجام می‌شود.
برای مشاهده شکستگی‌های ساده از عکس برداری با اشعه ایکس استفاده می‌شود. در مواردی که نیاز به بررسی دقیق‌تر باشد، سی تی اسکن به پزشک کمک می‌کند تا ساختار استخوان‌ها را با جزئیات بیشتری مشاهده کند. همچنین ام آر آی برای ارزیابی وضعیت رباط‌ها، عضلات و سایر بافت‌های نرم اطراف مچ به کار می‌رود.
شکستگی مچ پا چگونه درمان می‌شود؟
درمان شکستگی مچ پا به عوامل مختلفی چون شدت و نوع شکستگی بستگی دارد. هدف اصلی درمان بازگرداندن عملکرد طبیعی مچ پا و جلوگیری از مشکلات طولانی مدت است.
درمان شکستگی‌های مچ پا بر اساس محل شکستگی، تعداد قطعات شکسته شده، میزان جابجایی قطعات و وضعیت پایداری مفصل متفاوت است. در ادامه، درمان‌های متداول برای انواع مختلف شکستگی مچ پا شرح داده می‌شود.
شکستگی قوزک خارجی
اگر شکستگی قوزک خارجی بدون جابجایی قطعات باشد و مچ پا پایدار باشد، درمان به طور معمول شامل بی‌حرکت سازی مچ پا با استفاده از آتل یا گچ به مدت حدود شش هفته است. در این مدت، از رادیوگرافی استرسی برای بررسی پایداری مفصل استفاده می‌شود. همچنین در این زمان، بیمار باید از وارد کردن فشار به پا خود اجتناب کند. در صورت جابجایی قطعات یا ناپایداری مفصل، نیاز به جراحی برای تثبیت استخوان‌ها با استفاده از پیچ و پلاک یا پین وجود دارد.
شکستگی قوزک داخلی
اگر شکستگی قوزک داخلی بدون جابجایی باشد یا قطعه شکسته شده کوچک باشد، درمان اغلب غیرجراحی است و مچ پا به مدت شش هفته با گچ یا آتل بی‌حرکت می‌شود. در این مدت، از رادیوگرافی استرسی برای اطمینان از پایداری مفصل استفاده می‌شود. اگر قطعات شکسته جابجا شده باشند یا مفصل ناپایدار باشد، جراحی ضروری است. در برخی موارد، حتی در شکستگی‌های بدون جابجایی نیز برای جلوگیری از جابجایی مجدد، جراحی توصیه می‌شود. تثبیت استخوان‌ها در این نوع شکستگی با استفاده از پیچ، پلاک یا پین صورت می‌گیرد.
شکستگی قوزک خلفی
شکستگی قوزک خلفی به ندرت به تنهایی اتفاق می‌افتد و همراه با شکستگی قوزک داخلی یا خارجی رخ می‌دهد. اگر قطعه شکسته شده بزرگ باشد و بیش از یک چهارم سطح مفصلی را از مفصل مچ پا جدا کند، درمان باید جراحی باشد. درمان این نوع شکستگی‌ها شبیه به درمان شکستگی قوزک داخلی است.
شکستگی دو قوزکی
شکستگی دو قوزکی به معنای شکستگی همزمان قوزک داخلی و خارجی است که با ناپایداری مفصل و احتمال دررفتگی مچ پا همراه است. درمان این نوع شکستگی‌ها جراحی است، مگر اینکه شرایط بیمار امکان جراحی را محدود کند. تثبیت شکستگی‌ها با استفاده از پیچ و پلاک انجام می‌شود.
شکستگی سه قوزکی
در شکستگی سه قوزکی، هر سه قسمت قوزک داخلی، خارجی و خلفی آسیب می‌بینند. این نوع شکستگی‌ها بسیار ناپایدار هستند و ممکن است همراه با دررفتگی مچ پا باشند. درمان این نوع شکستگی‌ها نیز از طریق جراحی و تثبیت استخوان‌ها با پیچ و پلاک انجام می‌شود.
بیشتر بخوانید: تغذیه بعد از شکستگی استخوان
مراقبت های بعد از شکستگی مچ پا
- استراحت و بی‌حرکتی: از حرکت دادن مچ پا و راه رفتن با آن اجتناب کنید. مچ پا باید در آتل یا گچ قرار گیرد تا از حرکت آن جلوگیری شود.
- یخ‌گذاری: برای کاهش و درمان ورم پا و درد، کمپرس یخ را به مدت 15 تا 20 دقیقه چند بار در روز روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید.
- بالا نگه داشتن پا: برای کاهش تورم، پا را در موقعیت بالاتری نسبت به سطح قلب قرار دهید.
- داروهای ضد درد: طبق دستور پزشک از داروهای مسکن مانند ایبوپروفن یا استامینوفن برای کاهش درد و التهاب استفاده کنید.
- فیزیوتراپی: پس از بهبودی و برداشتن گچ یا آتل، فیزیوتراپی برای تقویت عضلات و بازگرداندن دامنه حرکتی مچ پا انجام دهید.
- پیگیری منظم: برای بررسی وضعیت بهبودی و جلوگیری از تغییرات در موقعیت شکستگی، عکس‌برداری‌های رادیولوژیک منظم را انجام دهید.
- اجتناب از فشار زیاد: از فعالیت‌هایی که نیاز به فشار زیاد بر مچ پا دارند، مانند دویدن یا پریدن، خودداری کنید.
سخن پایانی
در نهایت، شکستگی مچ پا یک آسیب جدی است که نیاز به درمان دقیق و مراقبت‌های ویژه دارد. با تشخیص صحیح و اقدامات درمانی مناسب، می‌توان بهبود سریع و کامل را تجربه کرد و از عوارض طولانی مدت آن جلوگیری نمود. برای درمان تخصصی این نوع آسیب‌ها، مشاوره و درمان توسط پزشک متخصص ضروری است. دکتر احمد همت یار، با تجربه و دانش بالا در زمینه درمان مشکلات ارتوپدی، آماده است تا شما را در مسیر بهبودی سریع‌تر و بهتر همراهی کند.