شکستگی صفحه رشد در کودکان از آن دسته آسیب‌هایی است که وقتی پای کودک یا نوجوانی به بازی، ورزش یا حتی یک زمین خوردن ساده باز می‌شود، ممکن است خیلی جدی‌تر از آن چیزی باشد که در نگاه اول به نظر می‌رسد. اگر فرزندتان دچار درد، تورم یا مشکل در حرکت دادن یکی از اندام‌ها شده و نگران آینده رشد استخوانی او هستید، این مطلب دقیقا برای شماست. در ادامه، توضیح می‌دهیم شکستگی صفحه رشد چیست، چرا نباید آن را پشت گوش انداخت و چه اقداماتی برای درمان موثر و پیشگیری از عوارض آن لازم است. همراه ما باشید تا با آگاهی بیشتر از سلامت فرزندتان محافظت کنید.
صفحه رشد در کودکان چیست؟
صفحه رشد در کودکان ناحیه‌ای مهم است که در انتهای استخوان‌های بلند بدن قرار دارد و مسئول طولانی شدن استخوان‌ها در دوران رشد است. این بخش از غضروف نرم تشکیل شده و تا پایان بلوغ همچنان فعال باقی می‌ماند و به استخوان اجازه می‌دهد بزرگ‌تر شود. پس از اتمام رشد، این قسمت به تدریج تبدیل به استخوان سخت می‌شود و رشد طولی متوقف می‌شود. به دلیل ساختار نرم و حساس، صفحه رشد بیشتر از سایر قسمت‌های استخوان در معرض آسیب قرار دارد و آسیب دیدن آن می‌تواند روی روند رشد و شکل‌گیری استخوان تاثیر منفی بگذارد. بنابراین، توجه ویژه به این ناحیه در کودکان و نوجوانان اهمیت زیادی دارد.
علت شکستگی صفحه رشد در کودکان
شکستگی صفحه رشد در کودکان بر اثر وارد شدن ضربه یا فشار مستقیم به استخوان‌های بلند بدن رخ می‌دهد. از آنجایی که صفحه رشد نسبت به سایر بخش‌های استخوان، ساختار ظریف‌تری دارد، در برابر آسیب آسیب‌پذیرتر است. مهم‌ترین علت‌های این نوع شکستگی عبارت‌اند از:
زمین خوردن هنگام بازی یا فعالیت‌های روزمره
کودکان به طور طبیعی فعال‌اند و هنگام دویدن، پریدن یا بازی ممکن است زمین بخورند. اگر این زمین خوردن با ضربه به مفاصل یا استخوان‌های بلند مانند ساق پا، بازو یا ساعد همراه باشد، احتمال شکستگی در ناحیه صفحه رشد وجود دارد.
آسیب‌های ورزشی
فعالیت‌های ورزشی مانند فوتبال، بسکتبال، اسکیت یا ژیمناستیک گاهی با حرکات ناگهانی، پیچ‌خوردگی یا ضربات شدید همراه‌اند که می‌توانند باعث آسیب به صفحه رشد شوند.
تصادفات و حوادث شدید
تصادف با دوچرخه، سقوط از ارتفاع یا ضربه شدید ناشی از برخورد با جسم سخت هم از دلایل مهم شکستگی در این ناحیه محسوب می‌شوند.
فشار مداوم به استخوان‌ها در سنین رشد
در مواردی، فشار بیش از حد و مکرر به مفاصل یا استخوان‌ها – مثلا در اثر تمرینات شدید ورزشی یا حمل وسایل سنگین – می‌تواند زمینه آسیب به صفحه رشد را فراهم کند.
بیماری‌های زمینه‌ای استخوان
برخی از بیماری‌های نادر یا اختلالات رشد استخوانی هم ممکن است صفحه رشد را ضعیف‌تر کرده و احتمال آسیب‌پذیری آن را افزایش دهند.
در مجموع، هر ضربه یا فشاری که روی استخوان در حال رشد وارد شود، اگر شدید یا مکرر باشد، می‌تواند منجر به شکستگی در ناحیه صفحه رشد شود. تشخیص و درمان به موقع در چنین شرایطی بسیار مهم است تا روند رشد استخوان دچار اختلال نشود.
بیشتر بخوانید: شکستگی استخوان چگونه درمان می شود؟
انواع شکستگی صفحه رشد در کودکان
شکستگی‌های صفحه رشد در کودکان بر اساس الگوی آسیب دیدگی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند. پزشکان از تقسیم بندی سالتر-هریس (Salter-Harris) برای توصیف این شکستگی‌ها استفاده می‌کنند. این تقسیم بندی به پنج نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شود:
نوع اول
شکستگی دقیقا از داخل صفحه رشد عبور می‌کند، بدون اینکه به استخوان مجاور آسیب وارد کند. این نوع در کودکان کوچک‌تر رخ می‌دهد و در صورت درمان به‌موقع، پیش‌آگهی خوبی دارد.
نوع دوم
رایج‌ترین نوع شکستگی صفحه رشد است. در این حالت، شکستگی از صفحه رشد عبور کرده و بخشی از استخوان اطراف (متافیز) را هم درگیر می‌کند. اغلب نیاز به گچ‌گیری دارد و با مراقبت مناسب، به خوبی بهبود پیدا می‌کند.
نوع سوم
در این نوع، شکستگی از صفحه رشد عبور کرده و وارد بخش انتهایی استخوان (اپی‌فیز) می‌شود. اگر سطح مفصلی را هم درگیر کند، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد. درمان دقیق برای جلوگیری از آسیب ماندگار اهمیت زیادی دارد.
نوع چهارم
این نوع از شکستگی همزمان صفحه رشد، اپی‌فیز و متافیز را درگیر می‌کند. چون هر سه بخش آسیب دیده‌اند، نیاز به درمان جراحی و پیگیری دقیق دارد تا از ایجاد اختلال در رشد جلوگیری شود.
نوع پنجم
نادرترین و در عین حال جدی‌ترین نوع آسیب است. در این حالت، صفحه رشد تحت فشار خرد می‌شود بدون اینکه شکستگی واضحی در استخوان دیده شود. تشخیص آن گاهی دشوار است و اغلب با اختلال در رشد آینده استخوان همراه است.
نشانه‌های شکستگی صفحه رشد در کودکان
وقتی کودکی دچار آسیب به صفحه رشد می‌شود، بدن با واکنش‌هایی مشخص، مشکل را نشان می‌دهد. برخی از نشانه‌های رایج در این نوع آسیب شامل موارد زیر است:
- بروز درد و التهاب در محل آسیب دیده
- محدود شدن حرکت و کاهش انعطاف پذیری مفصل
- دشواری در استفاده از اندام یا حرکت دادن آن
- تغییر شکل ظاهری یا انحراف عضو آسیب دیده
- احساس حرارت یا داغی در محل
- تشدید درد هنگام لمس، فشار یا حرکت
اگر فرزندتان با هر یک از این علائم روبه‌رو شد، حتما موضوع را جدی بگیرید. مراجعه به پزشک برای ارزیابی دقیق و آغاز درمان، اقدامی ضروری است تا از بروز عوارض احتمالی مانند اختلال در رشد طبیعی استخوان جلوگیری شود.
تشخیص شکستگی صفحه رشد در کودکان
برای تشخیص شکستگی صفحه رشد، پزشک ابتدا با دقت به شرح حال کودک و نوع آسیب دیدگی گوش می‌دهد. در این مرحله، پرسش‌هایی درباره نحوه بروز حادثه، شدت درد، محل دقیق درد و علائم همراه مطرح می‌شود. سپس معاینه فیزیکی انجام می‌گیرد تا دامنه حرکتی، وجود تورم، حساسیت لمسی و احتمال بدشکلی استخوان بررسی شود.
مهم‌ترین ابزار تشخیص، تصویربرداری پزشکی است. در ادامه به رایج‌ترین روش‌ها اشاره می‌کنیم:
- رادیوگرافی ساده (X-ray):
اولین و در بسیاری از موارد کافی‌ترین روش تشخیص است. با عکس‌برداری از ناحیه آسیب دیده و گاهی مقایسه آن با سمت مقابل، پزشک می‌تواند نوع و شدت شکستگی را بررسی کند. - MRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی):
اگر آسیب به صفحه رشد مشکوک باشد ولی در عکس ساده دیده نشود، MRI کمک می‌کند تا بافت غضروفی صفحه رشد و آسیب‌های احتمالی آن با جزئیات بیشتری مشاهده شود. - سی تی اسکن (CT scan):
در برخی موارد پیچیده که نیاز به بررسی ساختار استخوانی دقیق‌تر وجود دارد، پزشک ممکن است سی تی اسکن را توصیه کند.
تشخیص به موقع و دقیق شکستگی صفحه رشد نقش مهمی در جلوگیری از اختلالات رشدی در آینده دارد. به همین دلیل، مراجعه به پزشک متخصص و استفاده از روش‌های تصویربرداری مناسب، بخش مهمی از روند درمان محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید: دررفتگی مادرزادی لگن چیست و چگونه درمان می شود؟
شکستگی صفحه رشد کودکان چگونه درمان می‌شود؟
درمان شکستگی صفحه رشد به نوع و شدت آسیب بستگی دارد و هدف اصلی آن حفظ رشد طبیعی استخوان و جلوگیری از عوارض بلندمدت است. روند درمان شامل مراحل زیر است:
بی‌حرکتی و محافظت
برای شکستگی‌های ساده و بدون جابجایی، استفاده از گچ یا بریس برای ثابت نگه داشتن ناحیه آسیب دیده کفایت می‌کند. این کار باعث کاهش درد و تسریع فرایند بهبود می‌شود.
جااندازی (ریپوزیشن)
اگر شکستگی باعث جابجایی استخوان شده باشد، پزشک ممکن است ابتدا با روش‌های غیرجراحی (مانند جااندازی بسته) استخوان‌ها را در جای درست قرار دهد. در موارد پیچیده‌تر، جراحی لازم است.
جراحی
در شکستگی‌های شدید یا آن‌هایی که صفحه رشد و مفصل را درگیر کرده‌اند، عمل جراحی برای تثبیت استخوان‌ها با پیچ، پین یا پلاک انجام می‌شود. جراحی به حفظ تراز صحیح استخوان و کاهش ریسک اختلال رشد کمک می‌کند.
فیزیوتراپی و توانبخشی
پس از برداشتن گچ یا بهبودی اولیه، انجام تمرینات فیزیوتراپی برای بازیابی حرکت، تقویت عضلات و بازگرداندن عملکرد طبیعی اندام ضروری است.
پیگیری بلندمدت
از آنجایی که شکستگی صفحه رشد ممکن است در آینده باعث اختلالات رشد شود، لازم است کودک به‌طور منظم تحت نظر پزشک باشد تا مشکلات احتمالی به موقع شناسایی و درمان شود.
سخن پایانی
شکستگی صفحه رشد کودکان مسئله‌ای حساس و مهم است که نیاز به تشخیص و درمان به موقع دارد. با توجه به تاثیر مستقیم این نوع شکستگی بر روند رشد طبیعی استخوان‌ها، اهمیت پیگیری دقیق و مراقبت‌های تخصصی نباید دست‌کم گرفته شود. والدین عزیز باید توجه داشته باشند که هرگونه علائم مشکوک در کودکانشان را جدی بگیرند و در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنند تا از بروز عوارض طولانی مدت جلوگیری شود. با رعایت مراقبت‌های لازم و پیگیری درمان، می‌توان به بهترین نتیجه برای حفظ سلامت و کیفیت زندگی کودکان دست یافت.
سوالات متداول
مدت زمان بهبودی بستگی به نوع و شدت شکستگی دارد، اما بین ۶ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد. بعد از آن نیز فیزیوتراپی برای بازگرداندن کامل عملکرد اندام ضروری است.
اگر درمان به موقع و درست انجام نشود، ممکن است عوارضی مانند کوتاهی استخوان یا انحراف مفصل ایجاد شود. به همین دلیل پیگیری منظم توسط پزشک اهمیت زیادی دارد.
در صورت مشاهده درد مداوم، تورم، محدودیت حرکتی یا بدشکلی در اندام کودک پس از آسیب، سریعاً باید به پزشک مراجعه کرد تا بررسی‌های لازم انجام شود.