دررفتگی زانو بر اثر ضربه شدید یا فشار ناگهانی ایجاد می‌شود و اغلب با آسیب به رباط‌ها، تاندون‌ها و گاهی اعصاب یا رگ‌های خونی همراه است. اگرچه دررفتگی زانو ممکن است در نگاه اول فقط یک آسیب ورزشی به نظر برسد، اما در بسیاری از موارد نیاز به درمان فوری و تخصصی دارد تا از عوارض بلند مدت جلوگیری شود. در این ادامه، به بررسی علائم، علل، روش‌های تشخیص و درمان دررفتگی زانو می‌پردازیم تا بتوانید در صورت بروز چنین مشکلی، آگاهانه و سریع عمل کنید.
چرا دررفتگی زانو اتفاق می‌افتد؟
دررفتگی زمانی اتفاق می‌افتد که استخوان‌های تشکیل دهنده زانو (استخوان ران و ساق پا) از جای طبیعی خود خارج شوند. این وضعیت بیشتر در موارد زیر رخ می‌دهد:
تصادف رانندگی یا سقوط شدید
در حوادث رانندگی یا سقوط از ارتفاع، نیروهای بسیار زیادی به بدن وارد می‌شود. این نیروها می‌توانند مفصل زانو را تحت فشار قرار دهند و موجب دررفتگی آن شوند. به‌ویژه در تصادف‌های شدید، وقتی که شخص در خودرو قرار دارد و ضربه به طرفین یا جلوی بدن وارد می‌شود، زانو ممکن است دچار دررفتگی شود. سقوط از ارتفاع یا افتادن از روی سطح‌های سخت نیز باعث ضربه به مفصل زانو و در نتیجه دررفتگی آن می‌شود.
آسیب‌های ورزشی شدید
ورزش‌هایی که در آن‌ها تحرک و برخورد فیزیکی زیاد است، مانند فوتبال، بسکتبال، هاکی یا اسکی، احتمال دررفتگی زانو را افزایش می‌دهند. در این ورزش‌ها، زانو در معرض فشار زیاد و چرخش‌های ناگهانی قرار می‌گیرد. به‌ویژه در ورزش‌هایی که برخورد شدید بازیکنان به هم رخ می‌دهد، مانند فوتبال، یا ورزش‌های زمستانی مانند اسکی، در صورتی که فرد نتواند از برخورد یا سقوط جلوگیری کند، احتمال دررفتگی زانو وجود دارد.
چرخش ناگهانی پا
چرخش ناگهانی پا یا تغییر جهت سریع هنگام دویدن یا پیاده‌روی می‌تواند فشار زیادی به مفصل زانو وارد کند. این حرکت ممکن است باعث شود که استخوان‌های زانو از محل طبیعی خود بیرون بیایند. به طور معمول، وقتی فرد در حال دویدن یا حرکت است، یکی از پاها روی زمین ثابت می‌ماند و بدن به طور ناگهانی تغییر جهت می‌دهد. در این شرایط، اگر مفصل زانو تحت فشار شدید قرار گیرد، ممکن است دچار دررفتگی شود.
ضربه مستقیم به زانو
ضربات مستقیم به زانو، مانند ضربه به جلوی زانو در حین مسابقات ورزشی یا تصادف‌ها، می‌تواند باعث آسیب به استخوان‌ها و رباط‌های مفصل زانو شود. این نوع ضربات می‌توانند باعث جابه‌جایی استخوان‌های زانو و در نهایت دررفتگی آن شوند. برای مثال، در حین فوتبال، وقتی که یک بازیکن زمین می‌خورد یا درگیر برخورد با بازیکن دیگری می‌شود، ضربه‌ای به زانو وارد می‌شود که ممکن است باعث دررفتگی زانو شود.
ضعف عضلات یا رباط‌ها
اگر عضلات یا رباط‌های اطراف زانو ضعیف شوند یا به درستی کار نکنند، این می‌تواند باعث ایجاد ناپایداری در مفصل زانو و در نهایت دررفتگی آن شود. ضعف عضلات ممکن است ناشی از بی‌تحرکی طولانی مدت، آسیب‌های قبلی یا مشکلات ژنتیکی باشد که باعث شل شدن رباط‌ها یا عضلات می‌شود. برای مثال، افرادی که به دلیل آسیب‌های قبلی در رباط‌های زانو درمان نشده دارند، ممکن است بیشتر مستعد دررفتگی باشند.
دررفتگی زانو چه علائمی دارد؟
زمانی که زانو دچار دررفتگی می‌شود، ممکن است صدای شکستن یا ترکیدن از ناحیه زانو به گوش برسد. علائم رایج این مشکل عبارتند از:
- درد شدیدی که به قدری شدید است که حرکت دادن پا یا صاف کردن زانو غیرممکن می‌شود. این درد تفاوت زیادی با دردهای معمول زانو دارد و به طور معمول بسیار شدید و غیرقابل تحمل است.
- احساس ناپایداری در زانو. یکی از نشانه‌های اصلی دررفتگی زانو، لغزش یا جابجایی کشکک زانو است که ممکن است از جای خود خارج شود.
- تورم قابل توجه در ناحیه زانو. این تورم ممکن است ناشی از تجمع مایعات و آسیب به بافت‌ها باشد.
- احتمال مشاهده بخش‌هایی از زانو که به طور واضح از جای خود جا به جا شده‌اند.
- ناتوانی در انجام فعالیت‌های عادی، به خصوص ورزش‌هایی که قبلا به راحتی انجام می‌دادید.
- در برخی موارد، خونریزی داخلی ممکن است رخ دهد که نیاز به توجه فوری دارد.
دررفتگی زانو چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص دررفتگی زانو، پزشک ابتدا با انجام معاینه فیزیکی وضعیت ظاهری زانو را بررسی می‌کند. در این مرحله به علائمی مانند تورم، کبودی، جابجایی استخوان‌ها، درد شدید هنگام لمس یا حرکت، و محدود شدن حرکت مفصل توجه می‌شود. سپس برای بررسی دقیق‌تر، تصویربرداری با اشعه ایکس (X-ray) انجام می‌شود تا مشخص شود استخوان‌ها از محل طبیعی خود خارج شده‌اند یا خیر.
در صورتی که احتمال آسیب به رباط‌ها یا بافت‌های نرم وجود داشته باشد، پزشک ام آر آی (MRI) تجویز می‌کند تا ساختارهای داخلی زانو به طور کامل بررسی شود. اگر احتمال آسیب به عروق خونی در اطراف زانو وجود داشته باشد، سونوگرافی داپلر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد تا وضعیت جریان خون مشخص شود. علاوه بر این، عملکرد اعصاب نیز بررسی می‌شود؛ چرا که دررفتگی‌های شدید می‌توانند باعث بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا ضعف در عضلات پا شوند. ترکیب این روش‌های تشخیصی کمک می‌کند تا شدت آسیب به درستی ارزیابی شده و اقدامات درمانی مناسب آغاز شود.
دررفتگی زانو را چگونه درمان کنیم؟
درمان دررفتگی زانو بر اساس شدت آسیب و میزان جا به جایی استخوان‌ها مشخص می‌شود. در گام اول، باید مفصل دررفته بی‌حرکت شود و درد کاهش یابد. یکی از اقداماتی که در همان ابتدا انجام می‌شود، بازگرداندن کشکک زانو به محل طبیعی خود است تا وضعیت استخوان‌ها به حالت اولیه برگردد.
بعد از جااندازی، تصویربرداری از زانو انجام می‌شود تا مشخص شود آیا استخوان‌ها در جای درستی قرار گرفته‌اند یا نه. تصاویر اشعه ایکس و سی تی اسکن به بررسی ساختار زانو و ارزیابی دقیق آسیب‌های احتمالی کمک می‌کند. ام آر آی نیز برای بررسی بافت‌های نرم مثل رباط‌ها و غضروف‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد تا بر اساس آن تصمیم‌گیری‌های بعدی صورت گیرد.
جراحی دررفتگی زانو
در مواردی که استخوان، رباط یا غضروف آسیب زیادی دیده باشد، ممکن است پزشک جراحی را توصیه کند. این موضوع به خصوص در شرایطی که کشکک به طور مداوم از جای خود خارج می‌شود یا دررفتگی مادرزادی وجود دارد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. هدف اصلی جراحی، ترمیم ساختارهای آسیب دیده و بازگرداندن وضعیت پایدار به مفصل است.
بی‌حرکت نگه‌داشتن با گچ
برای جلوگیری از آسیب‌های بعدی و کمک به ترمیم بافت‌های زانو، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد زانو را گچ بگیرد. این کار مانع از خم شدن و حرکت مفصل می‌شود و اجازه می‌دهد ساختارهای داخلی فرصت ترمیم پیدا کنند.
تمرین‌های حرکتی و فیزیوتراپی
بعد از جراحی یا جااندازی، زانو با آتل بسته می‌شود و از داروهای ضد درد برای کاهش ناراحتی استفاده می‌شود. در ادامه، تمرین‌های سبک برای حرکت دادن تدریجی مفصل آغاز می‌شود. گذاشتن یخ روی زانو، بالا نگه داشتن آن و حرکات کنترل‌شده، به کاهش تورم کمک می‌کند.
پزشک ممکن است از بیمار بخواهد با کمک عصا شروع به راه رفتن کند. فیزیوتراپی به تقویت عضلات اطراف مفصل کمک می‌کند و مانع از فشار بیش از حد به زانو در مراحل اولیه می‌شود. تمرین‌هایی که توسط فیزیوتراپیست توصیه می‌شود، می‌توانند به مرور به بازگشت ثبات در مفصل کمک کنند. استمرار در این تمرین‌ها تاثیر زیادی در ترمیم شرایط زانو خواهد داشت.
سخن پایانی
دررفتگی زانو یکی از آسیب‌هایی است که نیاز به بررسی دقیق و درمان درست دارد تا از عوارض بعدی مانند ناپایداری مفصل یا آسیب‌های دائمی جلوگیری شود. انتخاب یک پزشک حاذق برای تشخیص و درمان این مشکل، اهمیت زیادی دارد. دکتر احمد همت یار، متخصص ارتوپدی با تجربه در درمان آسیب‌های مفصلی، می‌تواند با دانش و مهارت خود به بهبود وضعیت زانوی آسیب‌دیده شما کمک کند. اگر با علائمی مثل درد شدید، ناپایداری یا تورم ناگهانی در زانو مواجه هستید، مراجعه به دکتر همت یار می‌تواند نخستین گام مؤثر برای بازیابی عملکرد طبیعی زانوی شما باشد.