بالا بودن مادرزادی شانه یکی از ناهنجاری‌های نادر اسکلتی است که می‌تواند ظاهر و عملکرد شانه را تحت تأثیر قرار دهد. در این وضعیت، استخوان کتف به طور غیرطبیعی در سطح بالاتری نسبت به موقعیت طبیعی خود قرار می‌گیرد و همین موضوع ممکن است باعث محدودیت در حرکت دست، عدم تقارن ظاهری شانه‌ها و حتی کاهش اعتماد به نفس فرد شود. بسیاری از والدین اولین بار این مشکل را در دوران کودکی فرزندشان متوجه می‌شوند، چرا که شانه‌ها نامتقارن به نظر می‌رسند یا حرکت دست‌ها با سختی همراه است. شناخت این عارضه و آگاهی از روش‌های درمانی آن اهمیت زیادی دارد، زیرا در صورت مداخله به موقع می‌توان کیفیت زندگی و توانایی حرکتی فرد را به میزان چشمگیری بهبود بخشید.
بالا بودن مادرزادی شانه چیست؟
بالا بودن مادرزادی شانه که در پزشکی به آن نقایص مادرزادی کتف یا Sprengel’s deformity گفته می‌شود، یک اختلال نادر اسکلتی است که از زمان تولد وجود دارد. در این عارضه استخوان کتف (تیغه شانه) در جایگاه طبیعی خود رشد نمی‌کند و بالاتر از حد معمول در قفسه سینه قرار می‌گیرد. همین جابجایی باعث می‌شود شانه‌ها نامتقارن به نظر برسند و در بسیاری از موارد، دامنه حرکتی دست به سمت بالا محدود شود.
این مشکل در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و شدت آن می‌تواند از یک حالت خفیف، که فقط ظاهر شانه‌ها را نامتقارن می‌کند، تا نوع شدید که با محدودیت جدی حرکت دست همراه است، متفاوت باشد. در برخی موارد، این عارضه با دیگر مشکلات مادرزادی اسکلتی یا عضلانی نیز همراه است.
بیشتر بخوانید: زانو درد در کودکان
علت‌های بالا بودن مادرزادی شانه در کودکان و بزرگسالان
بالا بودن مادرزادی شانه به دلیل رشد غیرطبیعی استخوان کتف در دوران جنینی ایجاد می‌شود. این عارضه بیشتر در کودکان دیده می‌شود، اما در صورتی که درمان نشود یا تشخیص دیرهنگام باشد، علائم آن تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند. علت دقیق بروز این ناهنجاری هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و اختلالات رشد نقش پررنگی در آن دارند. در ادامه مهم‌ترین علت‌های این مشکل را مشاهده می‌کنید:
- اختلال در رشد جنینی استخوان کتف
- گیر افتادن یا نچرخیدن صحیح کتف هنگام تکامل جنین
- عوامل ژنتیکی و ارثی
- همراهی با سایر ناهنجاری‌های مادرزادی اسکلتی مانند اسکولیوز یا گردن کوتاه مادرزادی
- تأثیر اختلالات عصبی یا عضلانی بر رشد طبیعی شانه
بیشتر بخوانید: نشستن قورباغه‌ای در کودکان
علائم و نشانه‌های بالا بودن مادرزادی شانه
علائم و نشانه‌های بالا بودن مادرزادی شانه از همان کودکی قابل مشاهده هستند و شدت آن‌ها بسته به میزان تغییر شکل استخوان کتف متفاوت است. این علائم می‌توانند هم از نظر ظاهری و هم از نظر حرکتی برای فرد مشکل ایجاد کنند. مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- نامتقارن بودن شانه‌ها؛ یکی از شانه‌ها بالاتر از دیگری قرار دارد.
- محدودیت در بالا بردن دست؛ حرکت دست به سمت بالا یا پشت سر دشوار است.
- برجسته بودن استخوان کتف؛ به‌ویژه هنگام خم شدن به جلو یا کنار.
- کوتاه بودن گردن یا ظاهر غیرطبیعی آن در برخی افراد.
- کاهش اعتماد به نفس به دلیل تفاوت ظاهری شانه‌ها، به‌خصوص در دوران نوجوانی.
- همراهی با مشکلات دیگر اسکلتی مثل اسکولیوز یا ناهنجاری‌های گردن.
روش‌های تشخیص بالا بودن مادرزادی شانه
برای تشخیص بالا بودن مادرزادی شانه اولین قدم، معاینه بالینی توسط بهترین فوق تخصص ارتوپد اطفال است. در این مرحله پزشک با مشاهده ظاهر شانه‌ها، بررسی تقارن آن‌ها و ارزیابی دامنه حرکتی دست می‌تواند به وجود این ناهنجاری مشکوک شود. والدین اولین کسانی هستند که متوجه بالا بودن یک شانه در کودک می‌شوند و پزشک با دقت در علائم ظاهری، مانند برجستگی کتف و محدودیت حرکت دست، تشخیص اولیه را مطرح می‌کند.
برای بررسی دقیق‌تر، استفاده از روش‌های تصویربرداری ضروری است. رادیوگرافی ساده (اشعه ایکس) یکی از رایج‌ترین روش‌هاست که به پزشک کمک می‌کند موقعیت استخوان کتف، میزان جابجایی آن و هرگونه تغییر شکل استخوانی را به‌خوبی مشاهده کند. در مواردی که شدت ناهنجاری بیشتر باشد یا نیاز به بررسی ساختارهای اطراف وجود داشته باشد، از سی‌تی‌اسکن (CT scan) یا ام‌آر‌آی (MRI) برای ارزیابی دقیق‌تر استفاده می‌شود. این روش‌ها امکان مشاهده هم‌زمان استخوان‌ها، عضلات و بافت‌های نرم را فراهم می‌کنند.
تشخیص نهایی با ترکیب معاینه بالینی و نتایج تصویربرداری انجام می‌گیرد. پزشک علاوه بر تعیین شدت بالا بودن شانه، بررسی می‌کند که آیا این مشکل با سایر ناهنجاری‌های اسکلتی مانند اسکولیوز یا مشکلات گردنی همراه است یا خیر. این مرحله اهمیت زیادی دارد، زیرا انتخاب روش درمانی مناسب – چه غیرجراحی و چه جراحی – به شدت و نوع تغییر شکل بستگی دارد.
درمان بالا بودن مادرزادی شانه بدون جراحی
درمان بالا بودن مادرزادی شانه بدون جراحی در موارد خفیف تا متوسط و زمانی که محدودیت حرکتی شدید وجود نداشته باشد، توصیه می‌شود. هدف اصلی این روش‌ها بهبود توانایی حرکتی دست، کاهش علائم ثانویه و کمک به اصلاح نسبی ظاهر شانه است. هرچند باید توجه داشت که درمان غیرجراحی تغییر چشمگیری در موقعیت استخوان ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند کیفیت زندگی فرد را بهتر کند.
یکی از مهم‌ترین رویکردها، فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی است. این تمرینات شامل حرکات کششی و تقویتی برای عضلات اطراف شانه و گردن می‌شوند تا دامنه حرکتی افزایش یابد و عضلات به‌طور متوازن‌تری عمل کنند. ماساژ درمانی و تکنیک‌های تخصصی توانبخشی نیز در کاهش گرفتگی‌های عضلانی و بهبود انعطاف‌پذیری نقش دارند.
همچنین در برخی موارد، استفاده از بریس‌ها یا وسایل کمکی ارتوپدی می‌تواند برای بهبود وضعیت قرارگیری شانه مفید باشد، به‌ویژه در کودکان که هنوز در حال رشد هستند. علاوه بر این، آموزش وضعیت صحیح بدن (posture correction) و رعایت اصول حرکتی در فعالیت‌های روزمره به فرد کمک می‌کند تا فشار کمتری به شانه‌ها و ستون فقرات وارد شود.
جراحی بالا بودن مادرزادی شانه و نتایج آن
جراحی بالا بودن مادرزادی شانه یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمانی برای بیمارانی است که دچار محدودیت شدید حرکتی یا بدشکلی واضح در شانه هستند. این عمل در دوران کودکی توصیه می‌شود، چون استخوان‌ها و بافت‌ها هنوز انعطاف‌پذیرند و اصلاح‌پذیری بیشتری دارند. هدف جراحی، پایین آوردن موقعیت کتف و نزدیک کردن آن به جایگاه طبیعی است تا هم عملکرد دست بهبود یابد و هم ظاهر شانه‌ها متقارن‌تر شود.
روش‌های جراحی مختلفی وجود دارد که بسته به شدت ناهنجاری و شرایط بیمار انتخاب می‌شوند. در برخی از این تکنیک‌ها، استخوان کتف آزاد شده و به سمت پایین منتقل می‌شود و گاهی برای تثبیت آن از ابزارهای خاص یا بخیه‌های قوی استفاده می‌کنند. انتخاب روش جراحی به سن بیمار، شدت تغییر شکل و همراهی با سایر مشکلات اسکلتی بستگی دارد.
نتایج جراحی رضایت بخش است. بیشتر بیماران پس از عمل، افزایش قابل توجه در دامنه حرکتی دست و بهبود چشمگیر در تقارن شانه‌ها را تجربه می‌کنند. البته میزان اصلاح کامل بستگی به شدت اولیه ناهنجاری دارد؛ در موارد خفیف، نتیجه تقریباً طبیعی خواهد بود، اما در درجات شدید ممکن است مقداری نامتقارنی باقی بماند. همچنین با رعایت مراقبت‌های بعد از جراحی و انجام فیزیوتراپی منظم، احتمال بازگشت مشکل یا بروز عوارض به حداقل می‌رسد.
سوالات متداول
ورزش‌های تخصصی و فیزیوتراپی می‌توانند به بهبود دامنه حرکتی، تقویت عضلات اطراف شانه و کاهش علائم کمک کنند، اما نمی‌توانند موقعیت استخوان کتف را به طور کامل اصلاح کنند. ورزش به‌ویژه در موارد خفیف، نقش پیشگیری از بدتر شدن وضعیت و بهبود عملکرد حرکتی دارد.
بله، در برخی افراد که شانه شدیدا بالاتر قرار گرفته، فشار غیرطبیعی روی عضلات و تاندون‌ها ایجاد می‌شود که ممکن است منجر به درد مزمن، خستگی سریع عضلات و محدودیت حرکتی شود. درد با درمان‌های غیرجراحی و در صورت نیاز جراحی کاهش می‌یابد.
خیر، یکی از شانه‌ها بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد و نامتقارن بودن آن به راحتی قابل مشاهده است. در موارد نادر، هر دو شانه ممکن است دچار ناهنجاری شوند، اما شدت آن متفاوت است.
سخن پایانی
بالا بودن مادرزادی شانه یک ناهنجاری اسکلتی است که از زمان تولد وجود دارد و می‌تواند هم ظاهر و هم عملکرد شانه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص به موقع از طریق معاینه بالینی و تصویربرداری اهمیت زیادی دارد، زیرا شدت ناهنجاری و همراهی با سایر مشکلات اسکلتی، مسیر درمان را تعیین می‌کند. در موارد خفیف، درمان غیرجراحی مانند فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی می‌تواند دامنه حرکتی و وضعیت عضلات را بهبود بخشد، اما در موارد شدیدتر، جراحی بهترین گزینه برای اصلاح موقعیت کتف و بازگرداندن تقارن شانه‌هاست. با انتخاب مناسب روش درمان و رعایت مراقبت‌های پس از آن، بیشتر بیماران می‌توانند عملکرد طبیعی شانه و ظاهر متقارن را تجربه کنند و کیفیت زندگی‌شان به شکل قابل توجهی افزایش یابد.